بررسی تطبیقی مقامات عرانی چهل مجلس علاءالدوله سمنانی و صد میدان خواجه عبدالله انصاری

ابوالمکارم رکن الدین علاء الدوله احمد بن محمد بن احمد بیابانکی یکی از بزرگترین مشایخ صوفیه و از شاعران و نویسندگان اواخر قرن هم و اوایل قرن هشتم هجری است. زندگی شیخ در یکی از جنگ ها تغییر کرد که علّت آن جذبه ای بود که بوی رسید و متنبه شد و زندگی وی به در مرحله تقسیم شد: مرحله اول از تولد تا بیست و چهار سالگی و مرحله دوم از بیست و چهارسالگی تا زمان وفات اوست. شیخ در تصوّف پیرو اعتدال بود و از فرقه «کبراویّه» پیروی می کرد. پیر و مرشد وی شیخ نورالدّین عبدالرحمن اسفراینی کشرقی بود. در سال 697 اجازه ارشاد یافت. چراغ زندگی وی در شب بیست و دوم رجب(736 ه. ق) پس از هفتاد و هفت سال در برج احرار صوفی آباد خاموش شد. از نتایج طبع فیاض وی کتاب مکاشفات مشهور است و آثار متنوع و ارزنده ای به زبان های فارسی و عربی تألیف و تصنیف کرد. از جمله چهل مجلس از ملفوظات شیخ بود و سرگذشتی عبرت آمیز، و سیمایی صادق به عرفان و تصوّف، و جامع شریعت و طریقت است. این رساله نه تنها سرگذشت و آراء و قضاوت های سیاسی و اجتماعی و صوفیانه ی پیر سمنانی است، بلکه ازجهتی می توان آن از کتاب های رجالی صوفیّه به شمار آورد. در واقع مطالبی که باید در یک مجلس مذکور شده، در حلقه و اجتماع مدیران ابراز نشده، بلکه در هرمقامی و در هر وقتی که مناسب می دیده، فواید برای ارشاد سالکان بیان می کرد که به نوعی مقامه گویی است و طریق مقامات و احوال را بیان داشته است. ابواسماعیل عبدالله بن منصور الانصاری الهروی معرو ب پیر هرات و پیر انصار ملّقب به شیخ الاسلام از دانشمندان و عارفان قرن پنجم(هـ. . ق) است وی از اعقاب ابوایوّب انصاری است. آثار خواجه را بیش از بیست و چهار اثر دانسته اند که مهمّ ترین آن ها رساله صد میدان که یکی از دقیق ترین آثار عرفانی است. این کتاب در واق فقه اللغه میادین و منازل سکوک است که از هر منزل، منزل دیگر را به وجود می آورد، و مراحل سیر و سلوک را از توبه شروع و به بقا ختم می کند. مقامات را بار اوّل در صد میدان یکجا و برای هر مرتبت آن هر مقام، به ده درجه می رسد،همه هزار مقام می شود. خواجه عبدالله در سال (481 هـ . ق) در سن هشتاد و پنج سالگی دذشت و در گازرگاه (ده کیلومتری هرات ) به خاک سپرده شد.